Felsefe İle İlgilenenlerin Bilmesi Gereken Kavramlar ve Sık Kullanılan Terimler
Çağımızda eksikliğini iliklerimize kadar hissettiğimiz “düşünme ve sorgulama” herkesin teorikte yaptığını zannettiği ancak iş pratiğe geçildiğindeyse afalladığı olgusal bir yanılgı biçimidir.
Eğer felsefe ile uğraşıyorsanız yada kıyısından köşesinden bir şeyler yakalamayı başardıysanız Nietzcshe’nin üst insan kavramına doğru yol alıyorsunuz demektir.
Şu dönemde bu kavrama yönelmek her ne kadar zor gibi gözükse de diğer insanlardan ayrışarak ufkunuzu genişletip farklı yolculuklara kapı açmak senin için şans mahiyetindedir.
Eğer bu şansını değerlendirmek istiyorsan, felsefeye yeni başlayanlar için ya da bilgilerini tazelemek isteyenlere yardımcı olmak adına derlediğimiz felsefe ile ilgili bilinmesi gereken kavramları inceleyin.
1- Emperizm (Deneycilik- Ampirizm) Nedir?
Felsefe alanında önemli bir yere sahip olan John Lock’un kurucusu olduğu bu akımda; insan zihninin doğuştan bomboş olduğunu bilginin zihne duyumlar sayesinde sonradan geldiğini ve deneyimle kazanıldığını söyleyen görüştür. Deneycilerin öne sürdüğü göre insan zihninde doğuştan bir bilgi yoktur. İnsan zihni, bu nedenle boş bir levha (tabula rasa) gibidir.
2-Analitik Felsefe Nedir?
Çağdaş felsefede geleneklerden bir tanesi olan Analitik felsefe, 20.yüzyıldan sonra yaygınlaşmıştır. Klasik mantık çerçevesinde giderek elde edeceği her yeni savı mantık çerçevesinde yürütme amacı güder. Bu nedenle dil ve dildeki kavramları matematik, geometri gibi bilim dallarından yardım alarak konuşma dilini araştırdığı felsefe akımıdır.
3- Arkhe Nedir?
Felsefe ortaya çıktığı dönemlerde kullanılan arkhe kelimesinin “ilk, ana, temel, başlangıç” demektir. Felsefede ise evrende var olan her şeyin temelinde yatan ilk şeye “arkhe” adı verilir. Sokrates öncesi doğa filozofların kullandıkları “ana madde” anlamı kazandırdıkları kelimedir. Örneğin; Thales evreni anlamlandırmaya çalışırken su arkhesini kullanması ya da Aneksimenes’in hava arkhesini kullanması gibi.
4- Determinizm Nedir?
Felsefe alanında sıkça kullanılan terimler arasında belirlenimcilik anlamına gelen, evrendeki tüm olayları ve bu süreçlerin nesnel bir gerçeklikten ibaret olduğunu kabul gören yaklaşımdır. Temeli neden- sonuç ilişkisine dayanan her sonucun bir neden ibaret olduğunu ve her sonuç başka bir sonucu nedeni olduğunu savunan felsefi bir kuramdır. Kısacası geçmişte var olan nedenler ile geleceğin belirlenmesidir.
5- Diyalektik Nedir?
Felsefe çok fazla kullanılan bir terim olmakla beraber akıl yürütme üzerinden doğruya ulaşma yöntemidir. Kavramlar arasında karşıtlık ilişkisinden yola çıkarak tez ve antitez olmak üzere mantıklı sonuçların ortaya çıkartılmasına savların çürütülmesidir.
6- Dogmatizm Nedir?
Felsefe geçmişten günümüze kadar hala tartışılmaya devam eden felsefi düşünme biçimidir.Bilimsel verilere dayanmaksızın dini öğretileri üzerinden ele alınan düşünceleri kabullenen anlayıştır.Herhangi bir sistemin veya Apriori ilkelerin, her yerde ve her zaman genel geçer olduğunu ileri sürdüğü mutlak bilgilere dogmatizm denir.
7- Kritsizm Nedir?
Bu yaklaşımın kurucusu olan Kant, varlığın tam olarak bilinip bilinemeyeceği usun bilgisinin genel geçer olup olmadığını saptamaya çalışmıştır. Bundan dolayı kant felsefesi eleştirisel bir felsefi temellerine dayanır. Özellikle Kant, dogmacılığın ve kuşkuculuğun karşısına koyduğu yöntemdir.
7- Epistemoloji Nedir?
Nedirlerle ilgilenen sorulara cevap arayan felsefi bir terimdir. Bilginin özünü, doğasını kaynağını araştırıp inceleyen felsefe dalıdır. Filozoflar felsefenin birçok alanına dair çeşitli sorular sormuş ve makul cevaplar aramışlardır. “Bilgi nedir?” cevap aramak için yola çıkıp yolda kalan bir felsefe akımıdır.
8- Estetik Nedir?
Sanatta iyilik ve güzellik ile ilgilenen felsefe dalıdır. Güzellik değeri hem doğada hem de sanat eserinde karşımıza çıkar. Sanat felsefesi sadece sanat alanında karşımıza çıkan güzelliği irdeler.
9- Varoluşculuk Nedir?
İnsanların kendi değerlerini ancak kendisi oluşturabileceğini, geleceğiyse yine kendi oluşturabileceğini savunan bir felsefe görüştür. Varlığın ve varoluşun özden önce geldiğini daha sonra tutum ve davranışlarla kendini sürekli biçimlendirdiği düşünüş biçimidir
10- İdea Nedir?
Felsefe alanında önemli bir prensip olarak Platon tarafından ortaya atılmış bir kuramdır.Gerçek bilginin temeli ancak idealar dünyasında bulabileceğimizi söyler. Fiziki dünyada zaman ve mekanda değişime uğrayan uğrayan, her şeyin dönüşüm içerisinde olduğumu epistemenin gerçekleşemeyeceğini idealar dünyasında gerçek bilginin var olduğunu söyleyen bir kuramdır.Platon bunu mağara örneğiyle açıklar: Bir mağaranın girişinde durup arkası güneşe dönük olan köle, arkası güneşe dönüktür. Elleri bağlı bir şekilde yalnızca önündeki mağara duvarına yansıyan kendi gölgesini görmektedir. Bu kişi duvardaki gölge ve ışığı gerçekliğin kendisi zanneder. Oysa gerçek Güneş ve kendi bedenidir.
1)AMPİRİZM (Empirizm)
Bilginin sadece duyumlardan geldiğine ve deney dışında hiçbir yoldan bilgi edinilemeyeceğine inanılan öğretidir.
2)ANALİTİK FELSEFE
2. Dünya Savaşından sonra İngiltere, ABD ve bazı İskandinav ülkelerinde yaygınlaşan; felsefenin asıl uğraş alanının dil ve dildeki kavramları çözümlemek olduğunu savunan felsefe akımıdır.
3)ARKHE
Batı Anadolu kıyılarındaki kentlerde yaşamış, Sokrates öncesi filozofların “temel”, “ana madde” anlamı kazandırdıkları sözcüktür. Thales her şeyin arkhesi su demiştir. Aneksimenes ise bunun hava olduğunu söylemiştir.
4)DETERMİNİZM
Ahlaki seçimler dahil bütün olayları, özgür iradeyi ve insanın başka türlü davranabilmesi olanağını dışlayan, önceden var olan nedenler ile belirlendiğini savunan felsefi kuramdır.
5)DİYALEKTİK
Kavramlar arasındaki karşıtlık ilişkisinden yola çıkarak bunu doğruya varan süreçlerin açığa çıkarılmasında bir ilke olarak kullanan düşünme ve araştırma yoludur.
6)DOGMATİZM
Din ya da yetkelerce ileri sürülen düşünce ve ilkeleri kanıt aramaksızın ve eleştirmeksizin kabullenen anlayıştır.
7)ELEŞTİRİCİLİK (Kritisizm)
Kant’ın us ve bilginin sınırını ve olanaklarını saptamak üzere, özellikle dogmacılığın ve kuşkuculuğun karşısına koyduğu felsefe yöntemidir.
8)EPİSTEMOLOJİ
İnsan bilgisinin yapısını ve geçerliliğini inceleyen felsefe dalıdır.
9)ESTETİK
Güzeli ve güzel sanatların doğasını inceleyen felsefe dalıdır.
10)VAROLUŞÇULUK
Varlığın ve varoluşun özden, içerikten önce geldiğini, yani insanın önce var olduğunu, daha sonra tutum ve davranışlarıyla, eylemleriyle kendini sürekli olarak biçimlendirdiğini öne süren; insan ne ise o değil, ne olmuşsa odur diyen felsefe ve yazın akımıdır.
11)PRAGMATİZM
Ahlakın hedefini, insan gereksinim ve isteklerinin karşılanması, insanların ahlaksal olarak gelişmesi ve daha iyi bir toplumun oluşması olarak kabul eden felsefe akımıdır.
12)HAZCILIK
Yaşamın anlamını hazda bulan dünya görüşüdür.
13)HİÇÇİLİK (Nihilizm)
Var olan görüşlere, değerlere ve düzene karşı çıkan; hiçbir değer tanımayan görüşlere verilen addır.
14)İDEA
Platon’a göre algılarla kavradığımız nesnelerin orijinal formları ve örnekleridir. Var olan her şeyi düşünceye bağlayan, düşünce dışında nesnel bir gerçekliğin var olduğunu kabul etmeyen felsefe öğretisi ise İdealizm’dir.
15)İNSANCILIK (Hümanizm)
İnsanın değer ve saygınlığına, insan olmaya ve insanlığa olan us inancıdır.
16)KUŞKUCULUK
Gerçekliğin özünü bilmenin olanaklı olmadığını ileri süren öğretiler bütünüdür.
17)MATERYALİZM
Evrendeki tek cevherin madde olduğunu ve bütün varlıkların maddeden türediğini öne süren görüştür.
18)NİHİLİZM
Yalnızca bilimsel doğruları temel alır, sadece bilimin toplumsal sorunların üstesinden gelebileceğini ve bütün kötülüklerin cehaletten kaynaklandığını kabul eder.
19)FENOMENOLOJİ
Olayların ideal varlığını inceleme ve betimleme yöntemidir.
20)POZİTİVİZM
Araştırmalarını olgulara, gerçeklere dayayan ve deneyle denetlenmeyen soruları sözde soru olarak niteleyen felsefe doğrultusudur.
21)ONTOLOJİ
Varlığı bütünüyle inceleyen felsefe dalıdır. Bir diğer ismi varlık bilimidir.
22)RASYONALİZM
Hakikatin ölçütünü duyularda değil, düşünmede ve çıkarımlarda bulan öğretilerin genel adıdır.
23)REALİZM
Bilinçten bağımsız bir gerçekliğin var olduğunu kabul eden öğretidir.
